عقل معاش... عقل معاد...

"عقل معاش می‌گوید که شب هنگامِ خفتن است... اما عشق می‌گوید که بیدار باش، در راه خدا بیدار باش تا روح تو چون شعاعی از نور به شمس وجود حق اتصال یابد.

عقل معاش می‌گوید که شب هنگام خفتن است... اما عقل معاد می‌گوید که همه‌ی چشم‌ها در ظلمات محشر، در آن هنگامه‌ی فزع اکبر، از هول قیامت گریانند، مگر چشمی که در راه خدا بیدار مانده و از خوف او گریسته باشد.

عقل معاش می‌گوید که شب هنگام خفتن است... اما عشق می‌گوید: چگونه می‌توان خفت وقتی که جهان ظلمتکده‌ی کفرآبادی است که در آن احکام حق مورد غفلت است؟ عشق می‌گوید: چگونه می‌توان خفت وقتی که هنوز خون گرم امام عاشورا از زمین کرب و بلا می‌جوشد و تو را فرا می‌خواند؟ چگونه می‌توان خفت و جهان را در کف جهال و قد‌اره‌بندها رها کرد؟ نه، شب هنگام خفتن نیست..." (1)

در ادامه مبحث قبلی به دنبال کلماتی می گشتم که مقصود را بیان کنند تا رسیدم به سخنان شهید آوینی... خیلی زیبا ترسیم کرده اند عقل معاش را در کنار عقل معاد...

به گمانم کم نشنیده ام جملات و سخنانی که حاصل یک عمر تجربه و خرد است... سخنانی که  انسانهای عاقل و فرهیخته بیان می کنند در راستای تحلیل واقعیت ها و رسیدن به حقایق... سخنانی که می توانند راهگشای بسیاری از امور در زندگی دنیوی باشند....

منتها گاهی این تحلیل ها اشکال پایه ای دارند... گزاره هایی که به عنوان حقیقت بیان می شوند، عقلانیتی که مو لای درزش نمی رود، بیشتر بر ستون عقل معاش بنا شده... نه اینکه عقل معاش مذموم باشد؛ اما در کنارش عقل دیگری وجود دارد به نام عقل معاد...

به زبان ریاضی عقل معاش شرط لازم است اما کافی نیست...

حال به این افراد تا می گویی که عزیز جان این تحلیل اشکال دارد می گویند من لا معاش له لا معاد له... بله حرف درستی است که به اشتباه از آن استفاده می شود... عقل معاش برای زندگی دنیا است؛ برای پرهیز از رهبانیت و افراط و تفریط است؛ اما به این معنا نیست که آخرت را فراموش کن و همه فکر و ذهنت باشد تامین معاش و توسعه آن... و یا حتی خدای ناکرده از آخرتت کم کن و بر دنیایت بیافزا...

"تو برای دنیا خلق نشده ‏ای؛ بلکه برای آخرت خلق شده‏ ای! دنیا خانه همیشگی تو نیست. تو در این نشئه مهمان هستی و از این‏جا خواهی رفت. در آخرت فنایی وجود ندارد و دار بقا است.

اگر در خانه‎ای مهمان شدی، آیا آنجا را آباد می‎کنی یا خانه خودت را آباد می‎کنی؟!

عقل می‏گوید برای آن خانه و نشئه‎ای که همیشه در آن هستی کار کن. انسان عاقل برای خودش کار می‎کند.

در روایات بیان شد که برای امور مادّی‏ات سقف قرار بده، ولی در امور معنوی سقفی را بیان نکردند. آیا انسان سقفی برای منافع خودش می‎گذارد؟ خیر! برای آخرت هر اندازه هم کار کنی، باز هم کم است. پس طمعت را در راه آخرت به کار بینداز!

حسّ زیاده‎طلبی حسّ بدی نیست، ولی راه را اشتباه آمده ‏ای! باید این حس را در راه توشه ‏گیری برای آخرت به کار بیندازی. اگر برای آخرت کار کنی، برای خودت کار کرده ‏ای و  بهره‎اش را خودت می ‎بری. انسان عاقل این‏گونه کار می‏ کند؛ به خلقت خودش و آخرت و رابطه خودش با خلقت آخرت توجّه می ‎کند و به سادگی نتیجه‎گیری می‏ کند..." (2)

1- شهید آوینی

2- حاج آقا مجتبی تهرانی رمضان 1390